Rody gołębskie – najpopularniejsze nazwiska mieszkańców Gołębia

Fotografia ze ślubu Genowefy Kłos i Kazimierza Zamojskiego, para młoda z gośćmi weselnymi na ulicy Folwarki, w tle stara studnia z żurawiem, Gołąb 1951 rok. 

Naszą miejscowość od lat zamieszkują te same rody. Przynajmniej od 1810 roku do czasów współczesnych w Gołębiu i Gminie Puławy mieszkają rodziny o nazwisku: Antoniak, Bąkała, Bernat, Capała, Furtak, Gawryjołek, Grobel, Kamola, Korpysa, Kursa, Kwit, Namięta, Olszak, Osiak, Rułka, Stalęga, Szczerbetka, Warda, Woszczek. To nasze regionalne, rzadkie i piękne nazwiska. Skąd pochodzą i co oznaczają?

Zasięg nazwisk został podany na podstawie strony internetowej herby.com.pl, opierającej się na Słowniku nazwisk współcześnie w Polsce używanych pod red. Kazimierza Rymuta z 1993 roku, który jest wiarygodnym źródłem, został wydany na podstawie danych zgromadzonych w bazie PESEL. Statystyki dotyczące nazwisk z akt urodzeń i zgonów podano za stroną internetową regestry.lubgens.eu, dane liczbowe pochodzą z zachowanych ksiąg metrykalnych z lat 1810-1945.

ANTONIAK – nazwisko to po raz pierwszy zostało zanotowane w 1781 roku, znajduje się w grupie nazwisk pochodzących od imienia Antoni, notowanego w Polsce od XIII wieku. Natomiast imię Antoni pochodzi od łacińskiego Antonius, co pierwotnie było nazwą znanego rodu rzymskiego. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 156 urodzeń osób o nazwisku Antoniak, a w latach 1814-1945 zanotowano 140 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 5360 osób o nazwisku Antoniak, najwięcej w dawnym województwie lubelskim, gdzie jest zameldowanych 580 osób o tym nazwisku.

BĄKAŁA – jest nazwiskiem rzadkim i ściśle związanym z naszym regionem. Nazwisko to po raz pierwszy zostało zapisane w 1421 roku, pochodzi od podstawy bąk lub czasownika bęczeć, czyli „wydawać głos właściwy owadom”, albo od brzęczeć – „wydawać głos muzykalny, brzmieć”. Bąkać mówiono dawniej o głosie ptaka, a bękać – „ryczeć” (o bydle). W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 201 urodzeń osób o nazwisku Bąkała, a w latach 1810-1945 odnotowano 229 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszkają 403 osoby o nazwisku Bąkała, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, jest to 178 osób.

BERNAT – nazwisko pochodzące od imienia Bernard, notowanego w Polsce od XII wieku, zaś imię jest pochodzenia germańskiego Bernhard, czyli beren – „niedźwiedź” i hard – „mocny”. Niemieckie słowo bütenaere oznacza „bednarz”, czyli rzemieślnik zajmujący się wytwarzaniem naczyń drewnianych techniką klepkową: beczek, kadzi, balii, fas, maselnic, dzieży, łopat do chleba, konewek, wiader, cebrzyków, wanienek lub kufli. Nazwisko Bernat posiada wiele odmian fonetycznych powstałych w języku niemieckim. W Polsce pierwszy raz odnotowano to nazwisko w 1398 roku. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 268 urodzeń osób o nazwisku Bernat, a w latach 1810-1945 zapisano 255 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 4823 osób o nazwisku Bernat, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszkają 723 osoby noszące to nazwisko.

Mieszkańcy ulicy Folwarki, lata 30. XX wieku, źródło zdjęcia: archiwum domowe rodziny Zamojskich.

CAPAŁA – nazwisko Capała występuje w Polsce od 1746 roku, pochodzi od słowa cap – „kozioł” i od gwarowego capić, czapić – „złapać, porwać”. W parafii Gołąb w latach 1814-1912 odnotowano 70 urodzeń osób o nazwisku Capała, a w latach 1810-1945 odnotowano 92 zgony osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 868 osób noszących nazwisko Capała, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 506 osób o tym nazwisku.

FURTAK – nazwisko pochodzące od furta, ze staropolskiego – forta lub od gwarowego słowa furtać – „fruwać” lub „trwonić”. Etymologię można wywodzić również od niemieckich nazw osobowych – Furt, Fort. W Polsce nazwisko to występuje od 1678 roku. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 104 urodzenia osób o nazwisku Furtak, a w latach 1810-1945 zapisano 106 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszkają 4503 osoby o nazwisku Furtak, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 1096 osób noszących to nazwisko.

GAWRYJOŁEK – nazwisko Gawryjołek pochodzi od imienia Gabriel, wywodzącego się z języka hebrajskiego, od geber -„mąż” + el -„Bóg” (czyli „mąż Boży”), notowanego w Polsce od XIII wieku. W średniowieczu było używane w formach: Gabrzyjał, Gawrzyjał, Gabryjel, a na Kresach Wschodnich: Hawryło, Hawryło, Awryło. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 131 urodzeń osób o nazwisku Gawryjołek, a w latach 1813-1945 odnotowano 168 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 551 osób o nazwisku Gawryjołek, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 159 osób noszących to nazwisko.

Strażacy z Gołębia przed starą remizą, początek lat 50. XX wieku, źródło zdjęcia: archiwum domowe rodziny Zamojskich.

GROBEL – nazwisko Grobel pochodzi od wyrazu grobla, czyli – „nasyp ziemi dla zatrzymania wody”. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 98 urodzeń osób o nazwisku Grobel, a w latach 1816-1945 zanotowano 124 zgony osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 550 osób o nazwisku Grobel, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszkają 124 osoby o tym nazwisku.

KAMOLA – nazwisko Kamola może wywodzić się od nazwy osobowej Kamień. Nazwa osobowa pochodzi od rzeczownika kamień, czyli „ciało nieorganiczne, zwykle twarde i ciężkie”. Kamień w znaczeniu przenośnym to „nieurodzajna, jałowa ziemia”. Kolejne znaczenie odnosi się do osoby i jest to „nieużyty, nieuczynny człowiek”. Jeszcze inne znaczenie to „podstawa, fundament”. Dawniej kamień był jednostką wagi. Kamień to również „pestka w owocu” oraz „każdy minerał w stanie twardym bez względu na gatunek, wielkość i kształt”. Nazwisko może wywodzić się od nazwy miejscowości Kamień lub Kamoła w byłym powiecie ostrzeszowskim. Nazwisko może pochodzić od staropolskiego – kamo, czyli „dokąd” lub imienia Kamil, albo od niemieckiego słowa kamm, czyli „grzebień”. Nazwisko Kamola pojawiło się na terenie Polski w 1531 roku. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 454 urodzenia osób o nazwisku Kamola, a w latach 1810-1945 zanotowano 550 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 1848 osób noszących nazwisko Kamola, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 698 osób o tym nazwisku.

KORPYSA – nazwisko to należy do najrzadszych w Polsce. Może pochodzić od słowa karp – „gatunek ryby” lub karpa – „pień z korzeniami pozostały po ścięciu drzewa”. Czasownik karpać oznacza „naprawiać”. Nazwisko to może wywodzić się od imienia Karp (greckiego Karpos), używanego w Kościele Prawosławnym. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 158 urodzeń osób o nazwisku Korypsa, a w latach 1812-1945 zanotowano 164 zgony osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka tylko 275 osób o nazwisku Korpysa, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszkają 152 osoby noszące to nazwisko.

Zespół Przy Ochotniczej Straży Pożarnej, fotografia z Dni Gołębia, źródło zdjęcia: https://www.facebook.com/wiesgolab/posts/1464220030271377

KOZAK – nazwisko pochodzi od formy Kozak „w XVII wieku pogardliwie od kozy wywodzone, jakoby koziarz powszechnie, chociaż już Gwagnin w XVI wieku słusznie prawił: „kozak jest słowo tatarskie i wykłada się jakoby chudy pachołek, zdobyczy sobie szukając, nikomu poddany, za pieniądze komu chce służy„. Tueckie słowo kozak oznacza swobodnego awanturnika. Kozak to również: „1. chłopiec, 2. człowiek zuchwały, zawadiaka, 3. taniec, 4. rodzaj grzyba, 5. mieszkaniec Ukrainy albo południowo-wschodnich części państwa rosyjskiego, służący w wojsku jako jeździec lekkozbrojny, żołnierz jazdy nieregularnej, 6. hajdamak, łotr, rabuś, rozbójnik, 7. Ukrainiec, służący u wielkiego pana, służący ubrany po kozacku”. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 167 urodzeń osób o nazwisku Kozak, a w latach 1812-1945 zanotowano 157 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 22462 osób o nazwisku Kozak, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 4024 osób z tej grupy.

KURSA – nazwisko Kursa pochodzi od słowa kurs, czyli „obieg, bieg”. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 222 urodzenia osób o nazwisku Kursa, a w latach 1812-1945 zanotowano 239 akt zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce jest 1003 osób noszących nazwisko Kursa, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 385 osób o tym nazwisku.

KWIT – nazwisko Kwit występuje w Polsce od 1567 i pochodzi od rzeczownika kwit, czyli „pisemne potwierdzenie odbioru pieniędzy lub innych przedmiotów” lub od staropolskiego czasownika kwitać – „kwitnąć”. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 93 urodzenia osób o nazwisku Kwit, a w latach 1811-1911 zanotowano 76 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 558 osób noszących nazwisko Kwit, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 190 osób noszących to nazwisko.

NAMIĘTA – nazwisko to należy do najrzadszych w Polsce. Po raz pierwszy zostało odnotowane w 1435 roku, pochodzi od staropolskiego wyrazu namięta, oznaczającego „gwałtowne uczucie, namiętność”. W parafii Gołąb w latach 1811-1911 odnotowano 117 urodzeń osób o nazwisku Namięta, a w latach 1810-1912 odnotowano 166 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka tylko 290 osób o nazwisku Namięta, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, jest to 117 osób.

OLSZAK – nazwisko to pochodzi od słowa olsza, olcha, czyli „gatunek drzewa liściastego”. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 143 urodzenia osób o nazwisku Olszak, a w latach 1812-1945 zanotowano 173 zgony osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 5280 osób o nazwisku Olszak, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszkają 944 osoby noszące to nazwisko.

OSIAK – nazwisko to może pochodzić od owada osa lub nazwy gatunku drzewa osika, czyli najbardziej pospolitego gatunku topoli w Polsce. W parafii Gołąb w latach 1815-1912 odnotowano 240 urodzeń osób o nazwisku Osiak, a w latach 1812-1945 zanotowano 178 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszka 3012 osób noszących nazwisko Osiak, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 559 osób noszących nazwisko Osiak.

Mieszkańcy Gołębia w czasie pielgrzymki do Częstochowy, lata 50. XX wieku, źródło zdjęcia: archiwum domowe rodziny Zamojskich. 

RUŁKA – to bardzo rzadkie nazwisko. Rułka pochodzi od słowa ruła oznaczającego „rura” lub od niemieckiej nazwy osobowej Ruhl, Ruland. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 126 urodzeń osób noszących nazwisko Rułka, a w latach 1814-1945 zanotowano 105 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszkają tylko 392 osoby noszące nazwisko Rułka, najwięcej na terenach dawnego województwa lubelskiego, gdzie mieszka 198 osób z tej grupy.

STALĘGA – należy do bardzo rzadkich nazwisk i znajduje się w grupie nazwisk pochodzących od słowa stal, czyli „stop żelaza z węglem”, dawniej przenośnie rzeczownik stal oznaczał „biała broń, oręż ze stali”. Zbliżone formy do Stalęga to nazwiska Stalega i Stalenga. W parafii Gołąb w latach 1867-1912 odnotowano 51 urodzeń osób o tym nazwisku, a w latach 1847-1912 zanotowano 25 zgonów osób noszących nazwisko Stalęga. W Polsce jest tylko 229 osób noszących nazwisko Stalęga, najwięcej z nich mieszka w dawnym województwie lubelskim, jest to 159 osób.

SZCZERBETKA – to jedno z najrzadszych nazwisk występujących w Polsce. Szczerbetka pochodzi od szczerba, ze staropolskiego szczyrba – „miejsce powstałe po odpadnięciu czegoś, wyrwa”. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 126 urodzeń osób o nazwisku Szczerbetka, a w latach 1811-1945 zanotowano 121 zgonów osób o tym nazwisku. W Polsce mieszkają tylko 153 osoby noszące nazwisko Szczerbetka, a najwięcej z nich w dawnym województwie lubelskim, aż 106 osób.

WARDA – słowo warda oznacza „mańkut”, wardowy – „używający lewej ręki zamiast prawej”, a czasownik wardować to „łazić”. Nazwisko Warda pierwszy raz w Polsce zostało zapisane w 1350 roku. W parafii Gołąb w latach 1810-1912 odnotowano 195 urodzeń osób o tym nazwisku, a w latach 1810-1945 zanotowano 231 zgonów osób noszących nazwisko Warda. W Polsce 3193 osoby noszą nazwisko Warda, najwięcej mieszka na terenach dawnego województwa lubelskiego, 719 osób.

Koło Gospodyń Wiejskich z Gołębia, źródło zdjęcia: archiwum domowe rodziny Zamojskich. 

WOSZCZEK – słowo woszczek jest zdrobnieniem od rzeczownika wosk z typową dla polszczyzny wymianą grupy spółgłosek sk: szcz. Wyraz woszczek występuje w Słowniku języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, gdzie wyjaśniono: „woszczek natłuszcza przewód słuchowy i błonę bębenkową, chroniąc ja przed wysychaniem”. W parafii Gołąb w latach 1811-1912 odnotowano 78 urodzeń osób o tym nazwisku, a w latach 1818-1945 zanotowano 89 zgonów osób noszących nazwisko Woszczek. W Polsce 503 osoby noszą nazwisko Woszczek. Najwięcej mieszka na terenach dawnego województwa lubelskiego, 126 osób.

Opracowała Małgorzata Daniłko

Bibliografia:

1. Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1974.
2. Andrzej Karlikowski, Nasze nazwiska, Warszawa 2012.
3. Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, Wrocław 1979.
4. Zofia Kowalik Kaleta, Słownik najstarszych nazwisk polskich, pochodzenie językowe nazwisk omówionych w „Historii nazwisk polskich”, Warszawa 2007, [dostępny w Internecie: http://rcin.org.pl/Content/38217/WA243_18877_2631016_SLO-NAJ-NAZW_0000.pdf, [dostęp: 24.11.2016].
5. Kazimierz Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno – etymologiczny, t. 1-2, Kraków 1999.
6. Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. I–X, Warszawa 1958–1969.
7. Serwis internetowy Genealogia. Stankiewicze z przyjaciółmi, http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=44, [dostęp: 24.11.2016].
8. Serwis internetowy, Serwis heraldyczn0-genealogiczny, http://herby.com.pl, [dostęp: 24.11.2016].
9. Serwis internetowy Lubelskie Korzenie, http://regestry.lubgens.eu/viewpage.php?page_id=1052&par=127, [dostęp: 24.11.2016].

---