Źródło zdjęcia: Widok Gołębia z wieży kościelnej. Archiwum Dariusza Wardy.
Kiedyś, w czasach naszych pradziadków, każda łąka, las, każde pastwisko pole i droga miały swoją nazwę. Tylko niektóre z nich są używane do dziś, większość zatarła się wraz z powojenną przebudową Gołębia i pojawieniem się nowych nazw ulic. Na podstawie wspomnień Kazimierza Zamojskiego (urodzonego w 1929 roku), ocalamy od zapomnienia dawne nazwy w naszej miejscowości. Jesteśmy świadomi, że to nie są wszystkie.
Biela – obszar na skraju lasu od strony Gołębia po prawej stronie, nazwa pochodzi od rosnących tam brzózek, z daleka była widoczna biała kora drzew.
Błonie – czyli błonia, obszar położony na dzisiejszej ulicy Cichej. Błonia to duża przestrzeń pokryta trawą, duże pastwisko, łąka. [Źródło: Słownik Języka Polskiego, Błonia, http://sjp.pl/błonia, dostęp 13.09.2016.]
Błotna – nazwa związana z rzeką.
Borowina – obszar położony przed torami po lewej stronie w kierunku Dęblina. W czasie mokrych lat, gdy Gołąb był często zalewany przez Wisłę, tereny te były bardzo żyzne i istniały tam bardzo dobre warunki do uprawy zboża, wtedy też wśród mieszkańców Gołębia wyrobiło się powiedzenie: „Kto ma Borowinę, ten ma chleb”. Borowina to „urodzajna, niezbielicowana gleba kredowa”. [Źródło:Słownik Języka Polskiego, Borowina, http://sjp.pl/borowina, dostęp 13 września 2016.]
Doły – łąki zwane „doły” należały do dworu i do probostwa. Jeden były położone przy drodze do Bonowa, doły to obszar położony między rowem a ulicą Folwarki, nazwa pochodzi od charakterystycznego nizinnego terenu, w którym zawsze gromadziła się woda. Łąki te były oddzielone od zabudowań gospodarskich wierzbami. Na tych łąkach gromadziła się woda, która zimą zamarzała, tworząc lodowisko.
Dunajek – obszar położony na końcu ulicy Pocztowej i ulicy Podwierzbie, nazwa związana z rzeką, nie chodzi wcale o rzekę Dunaj, ale o etymologiczne znaczenie słowa „dunaj”, czyli miejsce głębokie, w czasie powodzi była tam duża woda.
Folwarki – jedna z ulic Gołębia, dawniej zwana Drogą do wsi, folwarki to gospodarstwo rolne, część większego majątku [źródło: Słownik Języka Polskiego, Folwarki, http://sjp.pl/folwarki, dostęp 13.09.2016.], przy tej ulicy znajdował się majątek proboszcza.
Górki – las po prawej stronie od stacji kolejowej, w pobliżu ulicy Piaskowej.
Gościniec – obszar pierwotnie położony na wschodniej stronie Gołębia, w okolicach dzisiejszego cmentarza, przy skrzyżowaniu ulic Czarnieckiego z Krzywą i Puławską. Przy Gościńcu rosły czereśnie.
Grzybek – wzgórze przy ulicy Puławskiej i przy Gościńcu, wysokie na kilka metrów, z którego, według podań mieszkańców, dziedzic (lub ksiądz) obserwowali prace w polu. Ważne miejsce w Gołębiu, to tu miało miejsce powitanie Józefa Piłsudskiego 15 sierpnia 1920 roku, kiedy to Naczelny Wódz dokonał przeglądu zgromadzonych tu oddziałów i odznaczył kilku wojskowych srebrnym orderem Virtuti Militari. Grzybek został rozebrany przez Niemców w czasie II wojny światowej i wykorzystany w budowie wału przeciwpowodziowego.
Kolonia/Lipy – początek ulicy Puławskiej, droga obsadzona lipami, dawniej kolonia, czyli grunty należące do kolonii dworu.
Kresy – tereny położone za Bielą w kierunku Wólki Gołębskiej.
Legnica – teren między Wólką Gołębską, Gołębiem a Piaskami. Według legendy na tych polach miała rozegrać się główna bitwa ze Szwedami, wielu żołnierzy „legło”, czyli zginęło na tych polach, stąd ta nazwa.
Lotnisko – do dziś istnieje ulica Lotnisko, łąki między Gołębiem a Borowiną, które w okresie międzywojennym stanowiły lotnisko zapasowe Dęblina.
Łany – nazwa pól przy ulicy Krzywej. Łany to „obszar ziemi obsiany zbożem”, dawniej „obszar ziemi dany osadnikowi do uprawy” [źródło: Słownik Języka Polskiego, Łany, http://sjp.pl/łany, dostęp 13.09.2016.]. Łany przy ulicy Krzywej (dawna nazwa tej ulicy to „Droga do Gościńca” należały do probostwa, po II wojnie światowej zostały nadane chłopom.
Poduchowne – dzisiejsze Piaski, ziemie należące do probostwa, które w połowie XIX wieku zostały przekazane chłopom. Piaski to kolejna nazwa związana z rzeką.
Podłąki – w gwarze gołębskiej „podłunki”, łąki znajdujące się w sąsiedztwie dołów.
Podwierzbie – ulica Podwierzbie, nazwa zawiązana z rzeką.
Rudki – nazwa dzisiejszej ulicy biegnącej wśród pól między Gołębiem a Wólką Gołębską, nazwa nawiązująca do koloru gliny, która znajduje się na tym obszarze i według podań mieszkańców Gołębia, glina do wyrobu cegieł na budowę kościoła pochodziła z tamtych miejsc.
Serwitut – to nazwa pół gołębskich znajdujących się między wałami przeciwpowodziowymi i łąk położonych za drugim wałem. Serwitut od łacińskiego słowa servitus – to służenie. Według Słownika Języka Polskiego „to prawo zezwalające chłopom wykonywanie prac na gruntach dworskich” [źródło: Słownik Języka Polskiego, Serwitut, http://sjp.pl/serwitut, dostęp 13.09.2016.], czyli prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie. Dawny podział ziem w Gołębiu obejmował ziemie należące do dzierżawcy miejscowości i do proboszcza oraz ziemie włościańskie. Sugerując się nazwą, tereny nazywane serwitutem były terenami należącymi do dworu i zostały przekazane chłopom. Według Słownika Pojęć Historycznych serwituty jako „służenie” na polach dworskich zlikwidowano w XIX wieku i nadano je chłopom [źródło: Słownik Pojęć Historycznych, Serwitut, http://historia-polski.klp.pl/sl-311.html, dostęp 13.09.2016].
Wygon/Skwerek – to samo miejsce, plac przed kościołem, które zanim stało się obecnym skwerkiem, wcześniej było wygonem. Wygon ma dwa znaczenia, jest to pastwisko wspólne dla całej wsi lub droga, którą się pędzi bydło na pastwisko [źródło:Słownik Języka Polskiego, Wygon, http://sjp.pwn.pl/sjp/wygon;2539227, dostęp 13.09.2016.]. Słowo to pochodzi z gwary staropolskiej: „w pierwiastkowych lokacjach, czyli osadach wsi wyznaczano włókę wolną przeznaczoną na wspólne pastwisko, zwykle w pobliżu siedlisk, nie tylko dla wygody, ale i bezpieczeństwa od wilków. Taką przestrzeń nazywano: wygonem, skotnicą, skotnikiem, błoniem. Do pastewników dalszych zostawiano przez pola szeroką drogę dla przegonu dobytku, która także zowie się wygonem” [źródło: Władysław Migdał, Łukasz Migdał, Słownictwo gwarowe w hodowli zwierząt, http://www.izoo.krakow.pl/czasopisma/wiadzoot/2008/3/8Migdal.pdf, dostęp 30.09.2016.]. Obecnie na plac pod kościołem mówimy skwerek. Słowo to jest zdrobnieniem od skwer, który oznacza niewielki teren zieleni miejskiej, usytuowany na placu lub przy ulicy [źródło: Słownik Języka Polskiego, Skwer,http://sjp.pwn.pl/sjp/skwer;2575645.html, dostęp 13.09.2016].
Zagacie – dawna nazwa ulicy Zamojskiej, zagacie, ponieważ mieszkali tam biedniejsi chłopi, którzy gacili swoje drewniane chałupy. Czasownik gacić oznacza: „uszczelniać budynek przez okładanie ścian mchem, słomą lub liśćmi; również: naprawiać groblę, tamę” [źródło: Słownik Języka Polskiego, Gacić, http://sjp.pl/gacić, dostęp 13.09.2016].
Zagruszcze – dawana ulica Ogrodowa, tereny położone za jeziorem Gruszka.
Zawierzbinie – pola między lasem górki a stają kolejową.
Żuławy – kolejna nazwa związana z rzeką, żuławy to „obszary wytworzone przez akumulację materiału rzecznego w deltach rzek, pokryte bardzo urodzajnymi glebami” i „obszar pokryty urodzajnymi madami”[źródło: Słownik Języka Polskiego, Żuławy, http://sjp.pl/żuławy, dostęp 13.09.2016].
Opracowali Rafał Zamojski i Małgorzata Daniłko.