Plan probostwa w Gołębiu z 1866 roku

Zdjęcie lotnicze Gołębia z 1939 roku, źródło zdjęcia: Dawne Puławy.

W Archiwum Głównym Akt Dawnych zachowały się bardzo ciekawe dokumenty dotyczące probostwa w Gołębiu. W 1866 roku majątek ten został zajęty pod zarząd Skarbu Królestwa i pozostawiony do użytku duchowieństwu parafialnemu lub przekazany włościanom. Operat opisu i zajęcia w zarząd Skarbu Królestwa majątku i funduszów probostwa we wsi Gołębiu składa się z 33 części, wśród których znajduje się odręczny plan probostwa.

Działo się na gruncie Probostwa we wsi Gołębiu dnia 14/26 marca 1866 roku.

 

Protokół ogłoszenia, że cały Majątek Probostwa Gołąb przechodzi pod zupełny Zarząd Władzy Skarbowej Królestwa

 

Podług Najwyższego Ukazu z dnia 14/26 grudnia 1865 roku i Najwyżej zatwierdzonych przepisów o Duchowieństwie Świeckim Rzymsko-Katolickiem w Królestwie Polskim, wszystkie majątki składające się z dóbr, domów i kapitałów należących do Duchowieństwa Świeckiego Rzymsko-Katolickiego odebrane być mają w zawiadywanie Skarbu Królestwa.

(…)

Protokół ogłoszenia, że cały Majątek Probostwa Gołąb przechodzi pod zupełny zarząd Władzy Skarbowej Królestwa, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Dokument ten został podpisany przez urzędników państwowych oraz:

  • ks. Józefa Grzybowskiego – administratora probostwa w Gołębiu,
  • ks. Tymoteusza Zawadę – wikariusza w Gołębiu,
  • Jana Brzezińskiego – organistę,
  • Jana Marcinka – zakrystianina,
  • Tomasza Grobla, Dionizego Nareckiego – Dozór kościelny miejscowy,
  • Wójta Gminy Iwanowskie Sioło,
  • Ignacego Jaszowskiego – spadkobiercę i dzierżawcę gruntów probostwa.

Majątek probostwa, którego administratorem był ks. Józef Grzybowski, należał do ks. Ignacego Gawlikowskiego, będącego proboszczem parafii Gołąb w latach 1835-1866. Wśród dokumentów znajdują się wykazy kapitałów należących do probostwa i przeznaczonych na utrzymanie duchowieństwa, służby kościelnej oraz na potrzeby kościoła i zakrystii. Wśród bardzo dokładnych opisów całego majątku należącego do proboszcza parafii Gołąb, najcenniejszym dokumentem jest odręczny plan probostwa. Zarysowano na nim fragmenty trzech ulic: Krzywej (Droga do Gościńca), Folwarki (Droga na wieś) i Żuławy (Droga do Bobrownik). Dzisiejszy Skwerek został podpisany jako Wygon. Poza tym na planie jest widoczna granica pomiędzy gruntami probostwa a gruntami kolonii Michałki.

ręczny plan probostwa w gołębiu 8

Odręczny plan probostwa w Gołębiu w 1866 roku, źródło grafiki: Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

 

ręczny plan probostwa w gołębiu 22

Opis odręcznego planu probostwa w Gołębiu w 1866 roku, źródło grafiki: Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Odręczny plan probostwa prawdopodobnie został sporządzony na podstawie Mapy gruntów do probostwa w Gołębiu przed zmianą i po zmianie należących w roku 1838 przez jeometrę Wincentego Ostrowskiego sporządzonej oraz Planu gruntów probostwa Gołąb po dopełnionej zmianie w roku 1848 sporządzonego. Mapa i plan zostały umieszczone w drewnianym futerale i dołączone do dokumentu o zajęciu probostwa pod zarząd Skarbu Królestwa z 1866 roku.

Budynki mieszkalne należące do probostwa:

  • Lit. a Dom mieszkalny proboszcza

W domu mieszkalnym proboszcza znajdowała się Kancelaria Urzędnika Stanu Cywilnego. Był to drewniany dom na podmurowaniu z dachem krytym gontem. Dom o wymiarach 26 łokci długości, 16 łokci szerokości i 5 łokci wysokości. Składał się z 5 małych pokoi, sień została zamieniona na przedpokój. Było tu troje zewnętrznych drzwi oraz sześć wewnętrznych. W 3 pokojach znajdowały się piece kaflowe służące do ogrzewania, wszędzie były drewniane podłogi. Zaznaczono, że mieszkanie wymagało remontu, było w zdecydowanie gorszym stanie niż pozostałe domy.

  • Lit. b Mieszkanie Wikariusza i Kuchnia Proboszcza

Drewniany dom o wymiarach: długość 29 łokci, szerokość 14 1/2 łokcia, wysokości 5 łokci, z dachem krytym gontem i składający się z sieni, izby z alkierzem, kuchni i spiżarni proboszcza. Dom miał osiem okien, siedem drzwi, pułapy i podłogi. Jego stan określono jako średni, mieszkanie to wymagało remontu.

  •  Lit. c  Piwnica

Znajdowała się przy mieszkaniu proboszcza, była murowana i powadziły do niej schody. Dach piwnicy były kryty kamieniami i darniną. Posiadała dwoje drzwi na zawiasach, drzwi zamykano na kłódkę.

  • Lit. k  Dom mieszkalny Organisty i Zakrystiana

Był to drewniany dom, przedzielony sienią. Po obu stronach znajdowała się jedna izba z komorą. Dom miał dwa pice i dwa kominy, dwa okna i dwie pary drzwi. Dach kryty słomą.

  • Lit. l  Połowa domu na mieszkanie dla Dziada Kościelnego

Dom zbudowany z drzewa, o dwóch izbach i dwóch komorach, „z których jedna izba z komorą na pomieszczenie dla dziada kościelnego przeznaczona i przez tegoż zajęta”. Dach kryty słomą. Druga połowa tego domu została przyznana na własność, przez Komisję Włościańską, parobkowi Błażejowi Łabeckiemu.

Budynki gospodarcze oznaczone literami e (drewutnia, czyli wiata na drewno z komórką), f (wozownia, stajnia i obora), g (chlewki), m (stodoła), n (spichlerz z podłogą i pułapami), 0 (obora, stajnia i wozownia), p (stodoła), r (obora) były budynkami drewnianymi z dachami krytymi słomą. Część z nich została zajęta pod zarząd Skarbu Królestwa, natomiast budynki mieszkalne pozostawiono do użytku duchowieństwa i służby kościelnej.

Obiekty sakralne

W tym dokumencie znajdują się opisy kościoła, Domku Loretańskiego oraz cmentarza kościelnego. Są to bardzo krótkie informacje o stanie i wyglądzie budynków, materiałach z jakich zostały zbudowane, ilości drzwi, okien oraz o przybliżonej wartość ich ubezpieczenia na wypadek pożaru.

  • Lit. h  Kościół

Dach kościoła i zakrystia były kryty dachówką, dach nad prezbiterium został pokryty blachą żelazną. W obu wieżach znajdowały się dzwony. Przy wejściu do zakrystii był drewniany buduar. Zakrystia miała trzy okna z żelaznymi kratami. W świątyni znajdowały się trzy większe i trzy mniejsze drewniane ołtarze. Prezbiterium było oddzielone od nawy głównej drewnianą balustradą.

  • Lit. i  Kaplica Loretańska

Ściany zewnętrzne były zdobione sztukaterią i ośmioma figurami proroków z gliny palonej, zaznaczono, że niektóre z nich były uszkodzone. Domek Loretański miał dach pokryty blachą, cztery oszklone okna w drewnianych ramach, cztery zewnętrzne drewniane drzwi na zawiasach żelaznych oraz podwójne zewnętrzne drzwi prowadzące do krypty. W środku Kaplicy znajdował się jeden ołtarz oraz chór z pozytywem.

Lit. B, C, D, E  Cmentarz Kościelny

Z dokumentu wynika, że cmentarz znajdował się w trzech rogach ogrodzenia kościelnego oraz w jednym miejscu poza murem, prawdopodobnie byli tam pochowani samobójcy, osoby innego wyznania lub nieznanej tożsamości oraz nieochrzczone dzieci.

Cmentarz Kościelny, otoczony na około murem cegłą krytym na 2 łokcie wysokim, w którym na froncie jest dwie bramy, jedna dla pieszych naprzeciwko wielkich drzwi, bez drzwi, mająca położoną kratę żelazną nad dołem, druga dalej do wjazdu z drzwiami podwójnymi sztachetowemi na zawiasach, a następnie jest furtka sztachetowa na zawiasach z zamkiem do ogrodu plebańskiego.

Wykaz Opisowy Budowli Kościelnych Parafialnych we wsi Gołębiu znajdujących się, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

 

Inwentarz

W następnej części dokumentu znajduje się inwentarz, jaki pozostawił po sobie proboszcz ks. Ignacy Gawlikowski. Do inwentarza żywego należały zwierzęta: dwa stare konie robocze, dwa woły, dwie dojne krowy, pięć sztuk trzody chlewnej. Sprzęty gospodarskie opisano w następujący sposób:

  • Stół składany stary zły,
  • Wóz szybowany do koni w średnim stanie,
  •  Wóz do wołów stary zły,
  •  Brony z żelaznymi zębami,
  •  Chomontów starych z lejcami sztuk dwie,
  •  Naszelniki z rzemieniami i łańcuchem stare sztuk dwie,
  • Drabin do wozów starych, złych sztuk cztery,
  •  Służyce z żelazami w średnim stanie sztuk dwie (…),
  •  Sani starych sztuk dwie (…),
  • Garnków żelaznych starych złych,
  • Kocioł żelazny stary jeden,
  • Młynek do czyszczenia zboża stary zły (…).

Protokół opisania inwentarza, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Cały inwentarz proboszcza został oszacowany na wartość 80 rubli i 32 i 1/2 kopiejek i wykupiony przez testamentowego spadkobiercę, Ignacego Jaszewskiego.

Grunty probostwa

W 1866 roku z probostwa w Gołębiu wyłączono ogrody, grunty orne oraz łąki o łącznej powierzchni 82 morgów 129 prętów. Gruta te przeszły w dzierżawę Ignacego Jaszewskiego, jednak zaznaczono, że dzierżawa ta będzie trwała tylko rok, a dzierżawca jest zobowiązany do zasiania konkretnych zbóż, aby uzyskać dochód podobny do zeszłorocznego. W tym czasie grunty te nie mogły być podzielone, a dzierżawca był pod nadzorem Dozoru kościelnego i wójta Gminy Iwanowskie Sioło. Najwięcej sporów dotyczyło gruntów włościańskich sąsiadujących z proboszczowskimi, które w 1866 roku ponownie chciano włączyć do probostwa, ale na mocy dokumentów z 1858 roku i poświadczeń gospodarzy z Gołębia, grunty te pozostały włościańskie. Pod tym dokumentem znajdują się podpisy włościan.

obrazProtokół badawczy o dochodach z gruntów ornych, łąk i ogrodów stanowiących uposażenie probostwa w Gołębiu, przechodzących pod zarząd Skarbu z ustanowieniem szacunku tychże, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Podpisani włościanie rolni wsi Gołębia:

  • Michał Ankulewski (?),
  • Paweł Wnuk,
  • Szczepan Korpysa,
  • Józef Bąkała,
  • Ignacy Osiak (jedyny, który umiał się podpisać).

 

Do probostwa należały:

a. Grunta orne z dziesięciu małych działków w jednej niwie Łan zwanej położonych, obejmujących w ogóle morgów 67 prętów 193, z których pod zasiewami ozimemi znajduje się morgów 20. Zostawione dla przygotowania roli pod zasiewy wiosenne morgów 47 prętów 193.

b. Ogród warzywny poza stodołami położony po wytrąceniu z niego prętów 235 na dodatek do ogrodów w używalności duchowieństwa parafialnego i służby kościelnej pozostawionych obejmujący w resztującej ilości powierzchni morgów 3 prętów 146.

c. Łąka zwana Doły za Łanem Proboszczowskim położona przy drodze prowadzącej do wsi Bonowa zawierająca powierzchni morgów 9 prętów 47.

d. Druga takaż łąka za tymże Łanem przy gruntach włościańskich i dworskich położona zawierająca powierzchni morgów 2 prętów 43.

Protokół oddania gruntów, łąk i budowli probostwa w Gołębiu pod zarząd Skarbu zajętych pod ogólny nadzór Dozoru kościelnego i wójta Gminy Iwanowskie Sioło, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Do probostwa w Gołębiu należały osobne grunty orne, łąki i ogrody oraz prawa do korzystania ze wspólnych dla całej wsi pastwisk, lasów oraz prawo do wolnego rybołówstwa w jeziorach Gruszka i Nury, o których napisano w dokumentach:

Jeziora nazwane Gruszka i Nury, na których proboszczowi służyło wolne rybołówstwo, położone są w pobliżu gruntów włościańskich wsi Gołębia, a z tej przyczyny i wszystkim włościanom wsi tej wolne jest w obu tych jeziorach rybołówstwo – skutkiem też czego, jeziora te, a szczególniej jezioro Gruszka jest tak wyrybione, że oprócz płoci i drobnych karasków żadne inne ryby w niem nie istnieją. Jezioro zaś Nury chociaż posiada szczupaki i inne ryby średniej wielkości, jest tak trzciną i sitowiem i innymi chwastami zarośnięte, że rybołówstwo w niem jest niemożliwe i z tych to właśnie powodów rybołówstwo w jeziorach tych na rzecz proboszcza już od lat kilku jest zupełnie zaniechane. (…) Cena drobnych ryb w jeziorach tych łowionych, po jakiej tutejsi włościanie je sprzedają, wynosi po kopiejek trzy za funt.

Protokół badawczy w przedmiocie wyśledzenia dochodu z służebności rybołówstwa i pastwiska, Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

Pastwiska. Do wsi należały dwa pastwiska, jedno za wałem, czyli za drogą bitą prowadzącą do Iwanowskiego Sioła, a drugie nazywane Borowiną. Pastwiska te opisano jako piaszczyste i tylko w niższych miejscach porośnięte trawą.

Dokument Operat opisu i zajęcia w zarząd Skarbu Królestwa majątku i funduszów probostwa we wsi Gołębiu były spisywany od marca do lipca 1866 roku i jest bardzo cennym źródłem informacji o majątku proboszczowskim oraz Gołębiu i jego mieszkańcach.

Bibliografia:

  1. Archiwum Główne Akt Dawnych, 190 Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, Akta Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tyczące się Funduszów Kościoła Parafialnego w Gołębiu, lata 1852-1866, sygn. 553.

 


Copyright by Gołąb nad Wisłą 2016
Wszystkie prawa zastrzeżone. Powielanie części lub całości artykułów, zdjęć i innych materiałów graficznych tylko za zgodą autorów strony.

 

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *