Okolice Gołębia

Nie tylko Bonów, czyli wsie, które były

Bonów, źródło zdjęcia tu. 

Na dawnych mapach okolic Gołębia widnieją nazwy zapomnianych, małych miejscowości. Sioła te należały do parafii Gołąb, co potwierdzają wpisy metrykalne z XIX wieku. Informacje na temat tych osad znajdują się np. w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu. Wioski położone najbliżej Wisły zostały zniszczone w czasie XVIII i XIX-wiecznych powodzi. Wsie, które były to Bonów, Gąsiorków, Gronki, Kamelanka, Kudłów, Oleśniak.

BONÓW 

Bardzo mocno zapisał się w pamięci mieszkańców Gołębia. Miejsce, gdzie znajdowała się wieś, jest dobrze znane i odwiedzane przez rodziny pochodzące z Bonowa oraz turystów. Data powstania osady jest trudna do ustalenia, na pewno odnotowano ją w 1781 roku, wieś została wysiedlona w 1936-37 roku. Znajdowały się tu 63 domostwa, w których mieszkało 330 osób, było 6 studni, funkcjonowała szkoła (w mieszkaniu Franciszka Wydry), działały dwa sklepiki, karczma, tartak, stolarnie. Ziemia, jaką uprawiali gospodarze, była piaszczysta i mało urodzajna. Mieszkańcy Bonowa słynęli z uczciwości i pracowitości.

W latach 1935-36 tereny wsi zostały wykupione przez Ministerstwo Spraw Wojskowych i przeznaczone na poligon dla Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie. W 1936 roku pierwsza grupa gospodarzy z Bonowa osiedliła się w okolicach Siostrzytowa w powiecie lubelskim, nowa osada została nazwana Bonów, obecnie jest to Kolonia Bonów. Rok później pozostali mieszkańcy wsi przesiedlili się w okolice Bychawy w powiecie lubelskim dziś ta miejscowość to Kolonia Bychawka III.

W latach 1959-60 tereny wsi Bonów zostały przekazane Ministerstwu Rolnictwa i Leśnictwa i były stopniowo zalesiane.

Bonów został wspomniany w książce pt: Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego:

Wieś w parafii Gołąb notowana w 1781 r. Bonow vel Brunow występuje w 1787 r. i 1789 r. Bonów od 1827 r. Około 1936 roku mieszkańców wsi Bonów przeniesiono na grunta Siostrzytowa, gdzie założyli drugą wieś o tej nazwie, gdyż tereny starej wsi zabrano im pod lotnisko (…). Zlikwidowana wieś w okresie międzywojennym leżała na wschód od Gołębia.

bonow

Mapa przedstawiająca Bonów w 1808 roku, źródło grafiki tu.

Dzisiaj tereny wsi Bonów wyglądają tak:

kapliczka

Kapliczka wzniesiona w 60. rocznicę wysiedlenia Bonowa i ustawiona na miejscu, gdzie zaczynała się wieś, źródło zdjęcia tu. 

bonow szkola

Tabliczka znajdująca się na miejscu domu Franciszka Wydry, w którym mieściła się szkoła, źródło zdjęcia tu. 

bonow

W oddali wiata w Bonowie, źródło zdjęcia tu.

GĄSIORKÓW

Nazwa tej wsi pojawia się w księgach metrykalnych do połowy lat 20. XIX wieku:

(…) w Gąsiorkach wsi do Gminy Borowskiej należącej (…).

Osada została zapisana jako Gąsiorki, Gąsiorków. Wieś znajdowała się w okolicach Borowej i prawdopodobnie została zniszczona przez powódź. Miejscowość ta nie została odnotowana w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. 

GRONKI 

Wieś położona między Wólką Gołębską a Gołębiem. Tu istniał przewóz wiślany, w XVII wieku wieś liczyła 22 domy, znajdowała się tu karczma należąca do proboszcza gołębskiego. Pod koniec XVIII wieku osada przestała istnieć, prawdopodobnie została zabrana przez Wisłę. W Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu czytamy:

 W 1564 r. zanotowano, iż przy przewozie wiślanym, zwanym Gromkym, „jest nowa osada wolaków”. W ciągu następnych dziesięcioleci przekształciła się ona w samodzielną wieś, notowaną w parafii gołąbskiej. W 1598 r. zapisano ją Gronki, podobnie w 1611 r., zaś w 1603 r. Grunki. W 1664 r. nosiła ona nazwę Gromkowa Wola i miała 22 domy, w 1673 r. już tylko dwa domy, zaś w 1781 r. jedna chałupa i karczma Proboszczowska (Vis. DL 105 807). Z kolei w 1789 r. zanotowano, iż „wieś Wola Gromkowa […] spustoszała i zaginęła”. Później już nie była notowana. Widocznie została zniszczona przez nurt Wisły, leżała bowiem nad tą rzeką.

KAMELANKA

Jedyna informacja o tej wsi pochodzi ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich:

wieś, powiat nowoaleksandrysjki, gmina Irena, parafia Gołąb.

gasiorkow

Mapa przedstawiająca Gąsiorków i Kamelankę, źródło grafiki tu.

KUDŁÓW

Zapomniana osada położona między Matygami a Borową, niewiele o niej wiadomo, prawdopodobnie istniała do połowy XIX wieku. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu podaje:

Leżał na północ od Gołębia. Odnotowano go w rejestrze z 1674 r. jako Kudlow, zaś w 1676 r. Kudłow w parafii Gołąb (ZD XV 19a). Jako Kudłow notowany następnie w wizytacjach z l. 1678 (Vis.DL 100 185), 1721 (Vis.KM 20 362), 1781 (Vis.DL 105 807), 1786 (Perth) i w 1787 (SLDK 445). Na mapie z 1801 (Hld sect 149) widnieje Kudluw opisany „mit Borowi” (z Borową). W trzydziestych latach XIX w. widnieje jeszcze na mapie na południe od Dęblina (TK). Zniknął w połowie XIX w. zapewne zniszczony przez Wisłę.

kudlow

Mapa przedstawiająca Kudłów, źródło grafiki tu.

1850 map

Mapa z 1850 roku, przedstawiająca wsie Kudłów i Kamelanka (jako Kamalionka), źródło grafiki tu.

OLEŚNIAK

Obecnie to nazwa łąki, lasu gdzieś między Gołębiem a Wólką Gołębską, w XIX wieku istniała tam mała osada Oleśniak. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu podaje:

W 1870 r. w parafii Gołąb odnotowano wieś Oleśniak. Notowano ją ponadto w 1899 r. Brakuje jej w spisach z XX w. Jedynie na mapie pow. puławskiego z 1953 r. obok Gołębia zaznaczono las Oleśniak, zaś w 1971 r. odnotowano w tej wsi łąki Oleśniak (UN 118 17). Osada istniejąca w XIX w. musiała więc zaginąć niedługo po założeniu albo została wchłonięta przez Gołąb.

olesniak

Fragment mapy z 1937 przedstawiający okolice Gołębia z osadą Oleśniak, źródło grafiki tu. 

Gąsiorków, Gronki, Kamelanka, Kudłów, Oleśniak to wsie zapomniane, istnieje bardzo niewiele informacji na ich temat, trudno powiedzieć, ile liczyły domostw i mieszkańców oraz kiedy dokładnie przestały istnieć.
Jedyne ślady, jakie zostały po tych osadach, to zapis na dawnej mapie i kilka zdań w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. 

Opracowała Małgorzata Daniłko

Bibliografia:

  1. Halina Osiak, A tam szumi tylko las. Dzieje przesiedlonej wsi Bonów, wydawca Towarzystwo Przyjaciół Gołębia, 2014.
  2. Stefan Wojciechowski, Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego, Warszawa 1986.
  3. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1914, http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/, [dostęp: 17.01.2017].
  4. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl, [dostęp: 17.01.2017].

 

Copyright by Gołąb nad Wisłą 2016
Wszystkie prawa zastrzeżone. Powielanie części lub całości artykułów, zdjęć i innych materiałów graficznych tylko za zgodą autorów strony.

11 Comments

Add Yours
  2. 3
    Jendrula
    Odpowiedz

    Przypomnę swój wcześniejszy komentarz: „Do roku 1822 w Księgach Parafialnych pojawiają się dwie nazwy miejscowości : Gąsiorków i Kamelanka. Prawdopodobnie obie nazwy dotyczą tej samej wsi i były częścią wsi Borowa lub też stanowiły oddzielną miejscowość. Wg. starych map wieś lokowana była przy ujściu rzeki Wieprz do Wisły. Prawdopodobne jest, że Wisła zmieniła w tych latach koryto i wieś znalazła się na lewym brzegu lub uległa zniszczeniu. Po 1822 r. nazwiska mieszkańców wsi Gąsiorki /Gąsiorków,Kamelanka/ pojawiają się we wsi Borowa. Wg. historycznych opisów rzeka Wieprz wcześniej uchodziła do Wisły w okolicach Stężycy”.Może to jest rozwiązanie naszej zagadki.

    • 4
      Gołąb nad Wisłą
      Odpowiedz

      Pamiętam Pana komentarz. Wątpię, żeby obie nazwy dotyczyły tej samej wsi, ponieważ Gąsiorków należał do Gminy Borowa, a Kamelanka do Gminy Irena. Najlepiej byłoby zapytać mieszkańców z Borowej, czy istnieją takie nazwy pół lub łąk jak właśnie Kamelanka i Gąsiorków w okolicach ich wsi. Wieprz rzeczywiście uchodził do Wisły w okolicach Stężycy, na pewno w XV wieku, potem ta granica mogła się przybliżać do obecnej i być może dawniej Kamelanka leżała po „naszej” stronie Wisły. Jeszcze nie znalazłam mapy koryta Wisły z XIX wieku. Pozdrawiam!

      • 5
        Darek
        Odpowiedz

        Owszem różne gminy ale w różnym okresie. Gminy Irena nie było na początku XIX wieku. Ba, samej osady Irena wówczas nie było jeszcze, gdy Gąsiorków był notowany w gminie Borowa. Jeśli zaś chodzi o gminę Irena, to chyba tylko Kamelanka nie pasuje do tej strony Wisły. Majorat dębliński, którego teren stanowiła gmina Irena i dawne dobra dęblińskie były po prawej stronie Wisły, ale widocznie wówczas jeszcze była po prawej stronie. Też przychylam się do tego, że wieś zmieniła brzeg rzeki.

    • 6
      Darek
      Odpowiedz

      Co prawda po latach, ale jeszcze jedno dopiszę. Kościół jest mocno zachowawczy i konserwatywny, długo trwa zanim coś zmieni, tak więc zmiana granic parafii mogła nastąpić długo po czasie zmiany koryta rzeki. Podobny przypadek był z parafią Stężyca, gdzie bieg Wisły też się zmienił ale przez długie lata wioski na lewym brzegu były nadal w parafii Stężyca. Teraz nie dam głowy ale chyba właśnie w 1822 roku w końcu uwzględniono ten fakt. Tak więc chociaż sama zmiana przynależności może wskazywać na zmianę koryta Wisły, to jednak niekoniecznie odzwierciedla czas, kiedy to się wydarzyło. Podobnie z przypadkiem nieistniejącej już parafii Regów. Mimo, że kościół w Regowie znajdował się po lewej stronie Wisły, to podlegał pod dekanat w Kazimierzu Dolnym, co mogłoby wskazywać, że kiedyś był po prawej stronie rzeki.

  4. 9
    Andrzej Szymczzak
    Odpowiedz

    Chciałbym uzupełnić listę wsi, które zniknęły.W miejscu, gdzie okupant postanowił posadowić twierdę, leżała wioska Modrzyce.Na dwóch z powyższych mapek jest wyrażnie zaznaczona(choć pierwsza litera jest nieco zniekształcona).Dęblin w tym czasie był malutką wioską. Jeszcze w 1910 roku zarejestrowano tu zaledwie 10 kominów przynależnych do powiatu Stężyca i woj. Sandomierz.Feldmarszałek Iwan Paskiewicz przemianował go na Irena(od imienia jego żony).Jej spiżowe popiersie do niedawna stało jeszcze na cmentarzu wojennym Balonna w Dęblinie, które sam widziałem gdy byłem jeszcze podchorążym. Mieszkańców Modrzyc okupant przenosząc, potraktował lepiej, niż dzisiejsza niby legalna władza.Po pierwsze najpierw wybudował dla nich pomieszczenia zastępcze, następnie przydzielił im działki budowlane przy drodze do Stężycy, a następnie w pierwSzej kolejności dobrze płatną pracę(jak na tamte czasy), przy budowie twierdzy.Mieszkańcy Bonowa zostali bezwględnie i okrutnie eksmitowani do jednej stodoły w gminie trawniki.Należy tu dodać, że było to działanie sabotażowe, gdyż w dolinie Wieprza było mnóstwo nieużytków, nadających się na poligon bombowy.Drugim sabotażowym działaniem tego samego komendanta było zlikwidowanie oficerskiej szkoły lotniczej i przeszwarcowanie jej na podoficerską.Był to żenujący ewenement na skalę całej Europy, ale uszedł bezkarnie. Po uzyskaniu niepodległości – przywrócono nazwę Dęblin, a trumnę feldmarszałka Paskiewicza wyjęto z podziemi kaplicy posadowionej na wyspie za pałacem na terenie lotniska i przewieziono pociągem do jego rodzinej miejscowości Homel.

  5. 10
    J.S.
    Odpowiedz

    Nie zgadzam się z Pana opinią, że „mieszkańcy Bonowa zostali bezwzględnie i okrutnie eksmitowani do jednej stodoły w gminie Trawniki”Jestem potomkiem tych mieszkańców. W zamian za liche. piaszczyste
    ziemie, otrzymali pszenno- buraczane pola w Siostrzytowie i Bychawce. Co do innej lokalizacji poligonu, mogę się z Panem zgodzić.
    J.S.

  6. 11
    Mariusz Karolak
    Odpowiedz

    Bardzo ciekawy wpis. Dziękuję za trud wniesiony w jego przygotowanie. W uzupełnieniu pozwolę sobie jeszcze dodać kilka informacji, być może kogoś z Czytelników zainteresują.

    Kamelanka została inkorporowana w granice administracyjne wsi Zajezierze położonej na prawym brzegu Wisły na wysokości Dęblina. Obszar tej wioski obejmował mniej więcej teren, gdzie teraz jest stacja Zajezierze. Nota bene postawiony tam w 1915 roku budynek dworcowy został niedawno odrestaurowany. Stacja niegdyś pełniła funkcję strategiczną, ale to już odległe dzieje. Na mapie wydanej przez PPKW z 1971 jeszcze figuruje nazwa dawnej wsi, ale jako Kamelonka. Na współczesnej internetowej mapie Google jest też Kamelanka oznaczona w obrębie Zajezierza. Ponadto na mapach z XVI w. na północ od Zajezierza, również po zachodniej części Wisły, czyli w rejonie za Dęblinem, ale przed Zajezierzem, była też wioska o nazwie Łęg. To był obszar, gdzie dzisiaj znajduje się kopiec Okurzałego. Sama nazwa wsi Łęg też raczej nie jest przypadkowa i pojawia się w naszych rejonach dosyć często w różnych formach, np. Łęka, Łacha.

    Gronki to wioska, która występuje chociażby na mapie z połowy XVI w., a jej lokalizacja niegdysiejsza to miejsce przy obecnej drodze wojewódzkiej 801 pomiędzy przystankiem autobusowym i kapliczką, tu gdzie znajduje się pierwsze skrzyżowanie dróg w Wólce Gołębskiej (dawniej nazywanej Wolą Gołębską) jadąc z Puław w stronę Dęblina.

    Oleśniak to również popularna nazwa z tych okolic, jak wspomniany już Łęg. Oleśniak jako wieś jest chociażby po zachodniej stronie Wisły pomiędzy Kowalą i Zarzeczem. Z kolei jako inna wioska, ta położóna w pobliżu Gołębia po wschodniej stronie Wisły występuje Oleśniak pod koniec XIX wieku. A w drugiej połowie XX w. jest to już tylko nazwa lasu. Podobny los spotkał chyba położone po wschodniej części torów kolejowych osady o nazwach Kuligi i Borowiny. Obecnie są to zdaje się nazwy lasów, a i tak chyba niewiele osób je już używa. Są położone pomiędzy stacją kolejową Gołąb a niegdysiejszym Bonowem. Tu jednak nie mam pewności, czy faktycznie były to dawniej osady, jest to jedynie moja teza i należałoby to zagadnienie zgłębić dokładniej.

    Bliżej Puław też było kilka małych osad. Wspomnę chociażby nazwy tych w północno-wschodniej części za Wólką Profecką: Piaski (tu gdzie obecny cmentarz komunalny), Rzepka, Wola Puławska, Ruda Woli Puławskiej i Wola Włostowicka (obydwie osady z członem nazwy Wola leżały pomiędzy obecnymi wsiami Młynki i Wronów) i Oleśniak (kolejny już, tym razem położony w okolicy Wronowa).

    Na jednej z archiwalnych map znalazłem też nazwę Podludze. Z tego co się zorientowałem to tak określano teren nieużytków rolnych w Gołębiu przy jeziorze Nury.

    Na jeszcze innej mapie z czasów, kiedy to Gołąb należał do województwa sandomierskiego, znalazłem też miejscowość Regów leżącą po wschodniej części Wisły. Ta wieś istnieje nadal, ale już po drugiej stronie rzeki. Takie sytuacje też się zdarzały po znaczących wylewach Wisły.

    Przy analizie toponomastycznej trzeba pamiętać, że Polacy choć nie gęsi i swój język mają, to jednak kilka dekad zaborów sprawiło, że poniekąd na nowo trzeba było ustalać reguły gramatyczne języka polskiego, a dokonano tego przecież stosunkowo niedawno, bo nie całe 100 lat temu. A gdy dorzucimy do tego średniowieczną łacinę to robi się jeszcze trudniej. Dlatego też na mapach z różnych wieków i w dokumentach archiwalnych ta sama miejscowość mogła być identycznie nazywana, ale stosowano inny zapis. Świetnym przykładem jest chociażby przytoczona tu przez Autorkę owa Kamelianka / Kamelanka / Kamelonka / Kamelionka. Kolejna sprawa: wioski sprzed kilku wieków wyglądały nieco inaczej niż współczesne pod względem ilościowym domostw, bo czasami taka osada to było raptem tylko kilka chat, w których mieszkało kilkanaście/kilkadziesiąt osób ze swoim inwentarzem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *