15 sierpnia 1920 roku – Józef Piłsudski w Gołębiu

Pomnik ku czci bohaterów 1920 roku, Gołąb, sierpień 2020 roku, fot. Marcin Gowin.

W 2020 roku mija 100 lat od Bitwy Warszawskiej, historia ziem powiatu puławskiego i ryckiego wpisuje się w ten jubileusz. To tu rozpoczęło się słynne natarcie znad Wieprza.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej toczącej się w latach 1919-1920 w Gołębiu i w okolicy stacjonowały różne jednostki Wojska Polskiego. 15 sierpnia 1920 roku Naczelny Wódz marszałek Józef Piłsudski przyjechał do Gołębia i dokonał przeglądu wojsk 14 Dywizji Piechoty. Następnego dnia, 16 sierpnia, dywizja, razem z innymi polskimi jednostkami, ruszyła spod Dęblina do ataku na Armię Czerwoną, która zagrażała Warszawie. Kontratak znad Wieprza przesądził o zatrzymaniu bolszewików i zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej.

 Józefa Piłsudski pod Dęblinem, fot. Biblioteka Cyfrowa WBP w Lublinie.

Podpis pod ilustracją:

„Rok 1920. Marszałek Piłsudski na placu boju pod Dęblinem nad Wisłą. Naczelny Wódz Józef Piłsudski przewidując, że bolszewicy uderzą całą siłę na Warszawę i że zechcą sforsować Wisłę pod Płockiem, zdołał pod koniec lipca 1920 roku w miejscu zasłoniętem przez twierdzę Dęblin i ujście Wieprza zebrać dwie armie, jedną pod dowództwem Rydza Śmigłego, a drugą pod wodzą generała Sierskiego. Stanowszy zaś sam na czele tych armii, odbywał w nich przeglądy, wzmacniał w nich ducha i czekał swobodnej chwili na uderzenie na wroga, nie domyślającego się nawet ich istnienia.”

Józef Piłsudski doskonale wiedział o tym, jakie znaczenie dla bolszewików ma zdobycie Warszawy, dlatego osobiście odbywał przeglądy wojsk zgromadzonych w Dęblinie, Gołębiu, Puławach oraz innych pobliskich miejscowościach, przyznawał odznaczenia wojskowe i oczekiwał pełnego zaangażowania od każdego żołnierza, jak to wynika z fragmentu rozkazu operacyjnego wydanego 15 sierpnia 1920 roku:

„…wszystkie wojska zrozumieć muszą, że bitwa ta rozstrzyga losy wojny i kraju i że dać ona może pożądane rezultaty tylko przy najwyższym wysiłku sił i woli, każdego poszczególnego żołnierza i oficera…”

Kontrofensywa wyszła znad Wieprza, http://pbpryki.pl/kontrofensywa-wyszla-znad-wieprza/.

12 sierpnia 1920 roku zebrały się wszystkie dywizje gotowe do uderzenia znad Wieprza. W okolicach Dęblina stacjonowała 14 Dywizja Piechoty pod dowództwem generała Daniela Konarzewskiego: 27 BP generała Michała Milewskiego w składzie: 55 Pułk Piechoty pułkownika Czesława Paszkiewicza i 56 Pułk Piechoty majora Zygmunta Łagowskiego, które stanęły na terenach między Gołębiem a Bonowem, stanowiąc obwód 4 Armii gen. Leopolda Skierskiego.

Dokładnie 15 sierpnia w godzinach przedpołudniowych Marszałek Józef Piłsudski był w Gołębiu i dokonał przeglądu wojsk 14 Dywizji Piechoty. Na Grzybku (dawne wzgórze w okolicy skrzyżowania ul. Puławskiej i ul. Krzywej), w imieniu mieszkańców Gołębia, Józefa Piłsudskiego powitał między innymi jego imiennik, Józef Zamojski (informacja ta pochodzi od mieszkańca Gołębia, Kazimierza Zamojskiego).

W Gołębiu Józef Piłsudski dokonał dekoracji Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari kpt. Edwarda Korwin-Kossakowskiego, por. Józefa Rataja, ppor. Walentego Matyli oraz sierżantów Teofila Eggebrechta, Stanisława Nowaka i Romana Nawrota z 55 Pułku Piechoty. Po zakończeniu przeglądu wojsk, około godziny 13.00 Józef Piłsudski powrócił do Puław.

Ciekawe wspomnienie tego wydarzenia opisał naoczny świadek płk. Szystowski:

Naczelny Wódz wyglądał źle. Bardzo mizerny na twarzy, cera żółta. Wąsy obwisłe. Oczy tylko głębokie, ciemne i błyszczące, jarzyły się spod krzaczastych brwi. Był w maciejówce, w letnim płaszczu nieprzemakalnym koloru khaki; w brązowych trzewikach i sztylpach.  Gen. Konarzewski zameldował się i Naczelny Wódz rozpoczął przegląd, przechodząc wzdłuż i w głąb ustawionych oddziałów. Żołnierze wyglądali już dobrze. Można powiedzieć, że nawet ładnie. Bardzo źle wyglądały tylko konie. Po przeglądzie, który odbył się w milczeniu, Naczelny Wódz zatrzymał się przed frontem,
rozpoczynając rozmowę z gen. Konarzewskim. Nie wiem kto, gen. Konarzewski, czy płk Paszkiewicz, czy też może któryś z oficerów świty poruszył sprawę nadania, tu na miejscu szeregowym krzyża Virtuti Militari […] Naczelny Wódz podając każdemu strzelcowi rękę
pytał się płk Paszkiewicza: „za co?”… Widocznie wygląd pułku podobał się Naczelnemu Wodzowi, gdyż stał się jakiś jaśniejszy, mniej pochmurny i rozmowniejszy.
Po zlustrowaniu wojsk Naczelny Wódz zwrócił się do gen. Konarzewskiego: „ludzie wytrzymają, nie wiem jak konie […] bo drogi piaszczyste”. Gen. Konarzewski na to odpowiedział coś w rodzaju: „wytrzymają”, czy też „wytrzymamy”.

14 dywizja piechoty 1 dywizja strzelców wielkopolskich w wojnie i pokoju, Poznań 1937, s. 103.

15 sierpnia to święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, to jedno z wezwań kościoła parafialnego w Gołębiu, 15 sierpnia 1920 roku wypadał w niedzielę.

Mieszkańcy miejscowości, w których stacjonowało wojsko, więc także ludność Gołębia i Bonowa, byli zobowiązani do zapewniania żołnierzom jak najlepszych warunków odpoczynku i regeneracji sił. Oddziały, które tu docierały, były wyczerpane fizycznie po poprzednich walkach i przemarszach, widziały tragizm pola bitwy, co również odbijało się na ich psychice. Kilkudniowy pobyt w tych okolicach miał przygotować ich do udziału w kontrofensywie.

W najważniejszych dniach Bitwy Warszawskiej Józef Piłsudski przebywał poza Warszawą, między innymi w Dęblinie i w Puławach. Właśnie w Puławach podjęto słuszną decyzję o uderzeniu znad Wieprza na Mińsk Mazowiecki na tył armii bolszewickiej, co przesądziło o zwycięstwie. Kontrofensywa ruszyła o 4 rano w poniedziałek 16 sierpnia, dzień po wizycie w Gołębiu, zgodnie z planem zawartym w rozkazie Józefa Piłsudskiego:

„…obejmuję bezpośrednie kierownictwo nad kontrofensywą (…) zadaniem 4 Armii jest uderzenie i jak najszybsze posunięcie się w kierunku północnym, ażeby ruch ten zdegażował obronę Wisły między Dęblinem, a Warszawą (…) ja będę znajdował się dnia 16 VIII na skrzyżowaniu szos Dęblin-Kock i Warszawa-Lublin pozostawiając szefa sztabu w Puławach…”

Kontrofensywa wyszła znad Wieprza, http://pbpryki.pl/kontrofensywa-wyszla-znad-wieprza/.

„…w poniedziałek 16 sierpnia rozpoczęło się kontruderzenie znad Wieprza na rozrzuconą wzdłuż 100 kilometrowego frontu sowiecką Grupę Mozyrską.  IV Armia i przeznaczona do ofensywy część III Armii liczyły łącznie ponad 45 tysięcy bagnetów i szabel, 187 dział i około 750 karabinów maszynowych. Współpracowały w tymi wojskami cztery pociągi pancerne i pięć samolotów(…) wojska polskie dysponowały na tym kierunku  co najmniej pięciokrotną przewagą nad kompletnie zaskoczonym nieprzyjacielem…”.

Andrzej Przedpełski, Manewr znad Wisły i Wieprza w 1920 roku [w:] Dęblin wczoraj i dziś, Dęblin 2006.

Na pamiątkę tamtych dni walki o granice i wizyty Marszałka Józefa Piłsudskiego, mieszkańcy Gołębia w 1930 roku wznieśli pomnik, na którym widnieje napis:

„Bohaterem poległym w walkach o niepodległość i całość granic Ojczyzny społeczność gminy Gołąb 1930”.

Tablica z pomnika ku czci bohaterów 1920 roku, Gołąb, sierpień 2020 roku, fot. Marcin Gowin.

Bibliografia:

  1. 14 dywizja piechoty 1 dywizja strzelców wielkopolskich w wojnie i pokoju, Poznań 1937.
  2. Jan Bańbor, Manewr znad Wieprza, http://mazowsze.hist.pl/files/Rocznik_Minsko-Mazowiecki/Rocznik_Minsko-Mazowiecki-r2001-t7/Rocznik_Minsko-Mazowiecki-r2001-t7-s58-80/Rocznik_Minsko-Mazowiecki-r2001-t7-s58-80.txt, [dostęp: 26.09.2016].
  3. M. Czapla, Zniknął? Podał się do dymisji? Pojechał na front? Marszałek Piłsudski przed Bitwą Warszawską,  http://nowahistoria.interia.pl/ii-rzeczpospolita/news-zniknal-podal-sie-do-dymisji-pojechal-na-front-marszalek-pil,nId,1490769#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome, [dostęp 26.09.2016].
  4. Adam Grzymała-Siedlecki, Cud Wisły: wspomnienia korespondenta wojennego,Warszawa 1921.
  5. Zbigniew Kiełb, Józef Piłsudski w Puławach, http://zbigniewkielb.pulawy.pl/artykuly/pilsudski.pdf, [dostęp 26.09.2016].
  6. Andrzej Przedpełski, Manewr znad Wisły i Wieprza w 1920 roku [w:] Dęblin wczoraj i dziś, Dęblin 2006.
  7. Kontrofensywa wyszła znad Wieprza, http://pbpryki.pl/kontrofensywa-wyszla-znad-wieprza/, [dostęp 26.09.2016].

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *