Dawne nazwy ulic, pól i łąk w Gołębiu

Źródło zdjęcia: Widok Gołębia z wieży kościelnej. Archiwum Dariusza Wardy. 

Kiedyś, w czasach naszych pradziadków, każda łąka, las, każde pastwisko pole i droga miały swoją nazwę. Tylko niektóre z nich są używane do dziś, większość zatarła się wraz z powojenną przebudową Gołębia i pojawieniem się nowych nazw ulic. Na podstawie wspomnień Kazimierza Zamojskiego (urodzonego w 1929 roku), ocalamy od zapomnienia dawne nazwy w naszej miejscowości. Jesteśmy świadomi, że to nie są wszystkie.

Biela – obszar na skraju lasu od strony Gołębia po prawej stronie, nazwa pochodzi od rosnących tam brzózek, z daleka była widoczna biała kora drzew.

Błonie – czyli błonia, obszar położony na dzisiejszej ulicy Cichej. Błonia to duża przestrzeń pokryta trawą, duże pastwisko, łąka. [Źródło: Słownik Języka Polskiego, Błoniahttp://sjp.pl/błonia, dostęp 13.09.2016.]

Błotna – nazwa związana z rzeką.

Borowina – obszar położony przed torami po lewej stronie w kierunku Dęblina. W czasie mokrych lat, gdy Gołąb był często zalewany przez Wisłę, tereny te były bardzo żyzne i istniały tam bardzo dobre warunki do uprawy zboża, wtedy też wśród mieszkańców Gołębia wyrobiło się powiedzenie: „Kto ma Borowinę, ten ma chleb”. Borowina to „urodzajna, niezbielicowana gleba kredowa”. [Źródło:Słownik Języka Polskiego, Borowinahttp://sjp.pl/borowina, dostęp 13 września 2016.]

Doły – łąki zwane „doły” należały do dworu i do probostwa. Jeden były położone przy drodze do Bonowa, doły to obszar położony między rowem a ulicą Folwarki, nazwa pochodzi od charakterystycznego nizinnego terenu, w którym zawsze gromadziła się woda. Łąki te były oddzielone od zabudowań gospodarskich wierzbami. Na tych łąkach gromadziła się woda, która zimą zamarzała, tworząc lodowisko.

Dunajek – obszar położony na końcu ulicy Pocztowej i ulicy Podwierzbie, nazwa związana z rzeką, nie chodzi wcale o rzekę Dunaj, ale o etymologiczne znaczenie słowa „dunaj”, czyli miejsce głębokie, w czasie powodzi była tam duża woda.

Folwarki – jedna z ulic Gołębia, dawniej zwana Drogą do wsi, folwarki to gospodarstwo rolne, część większego majątku [źródło: Słownik Języka Polskiego, Folwarki, http://sjp.pl/folwarki, dostęp 13.09.2016.], przy tej ulicy znajdował się majątek proboszcza.

Górki – las po prawej stronie od stacji kolejowej, w pobliżu ulicy Piaskowej.

Gościniec – obszar pierwotnie położony na wschodniej stronie Gołębia, w okolicach dzisiejszego cmentarza, przy skrzyżowaniu ulic Czarnieckiego z Krzywą i Puławską. Przy Gościńcu rosły czereśnie.

Grzybek – wzgórze przy ulicy Puławskiej i przy Gościńcu, wysokie na kilka metrów, z którego, według podań mieszkańców, dziedzic (lub ksiądz) obserwowali prace w polu. Ważne miejsce w Gołębiu, to tu miało miejsce powitanie Józefa Piłsudskiego 15 sierpnia 1920 roku, kiedy to Naczelny Wódz dokonał przeglądu zgromadzonych tu oddziałów i odznaczył kilku wojskowych srebrnym orderem Virtuti Militari. Grzybek został rozebrany przez Niemców w czasie II wojny światowej i wykorzystany w budowie wału przeciwpowodziowego.

Kolonia/Lipy  – początek ulicy Puławskiej, droga obsadzona lipami, dawniej kolonia, czyli grunty należące do kolonii dworu.

Kresy – tereny położone za Bielą w kierunku Wólki Gołębskiej.

Legnica – teren między Wólką Gołębską, Gołębiem a Piaskami. Według legendy na tych polach miała rozegrać się główna bitwa ze Szwedami, wielu żołnierzy „legło”, czyli zginęło na tych polach, stąd ta nazwa.

Lotnisko – do dziś istnieje ulica Lotnisko, łąki między Gołębiem a Borowiną, które w okresie międzywojennym stanowiły lotnisko zapasowe Dęblina.

Łany – nazwa pól przy ulicy Krzywej. Łany to „obszar ziemi obsiany zbożem”, dawniej „obszar ziemi dany osadnikowi do uprawy”  [źródło: Słownik Języka Polskiego, Łanyhttp://sjp.pl/łany, dostęp 13.09.2016.]. Łany przy ulicy Krzywej (dawna nazwa tej ulicy to „Droga do Gościńca” należały do probostwa, po II wojnie światowej zostały nadane chłopom.

Poduchowne – dzisiejsze Piaski, ziemie należące do probostwa, które w połowie XIX wieku zostały przekazane chłopom. Piaski to kolejna nazwa związana z rzeką.

Podłąki – w gwarze gołębskiej „podłunki”, łąki znajdujące się w sąsiedztwie dołów.

Podwierzbie – ulica Podwierzbie, nazwa zawiązana z rzeką.

Rudki – nazwa dzisiejszej ulicy biegnącej wśród pól między Gołębiem a Wólką Gołębską, nazwa nawiązująca do koloru gliny, która znajduje się na tym obszarze i według podań mieszkańców Gołębia, glina do wyrobu cegieł na budowę kościoła pochodziła z tamtych miejsc.

Serwitut – to nazwa pół gołębskich znajdujących się między wałami przeciwpowodziowymi i łąk położonych za drugim wałem. Serwitut od łacińskiego słowa  servitus – to służenie. Według Słownika Języka Polskiego „to prawo zezwalające chłopom wykonywanie prac na gruntach dworskich” [źródło: Słownik Języka Polskiego, Serwitut, http://sjp.pl/serwitut, dostęp 13.09.2016.], czyli prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie. Dawny podział ziem w Gołębiu obejmował ziemie należące do dzierżawcy miejscowości i do proboszcza oraz ziemie włościańskie. Sugerując się nazwą, tereny nazywane serwitutem były terenami należącymi do dworu i zostały przekazane chłopom. Według Słownika Pojęć Historycznych serwituty jako „służenie” na polach dworskich zlikwidowano w XIX wieku i nadano je chłopom [źródło: Słownik Pojęć Historycznych, Serwituthttp://historia-polski.klp.pl/sl-311.html, dostęp 13.09.2016].

Wygon/Skwerek – to samo miejsce, plac przed kościołem, które zanim stało się obecnym skwerkiem, wcześniej było wygonem. Wygon ma dwa znaczenia, jest to pastwisko wspólne dla całej wsi lub droga, którą się pędzi bydło na pastwisko [źródło:Słownik Języka Polskiego, Wygonhttp://sjp.pwn.pl/sjp/wygon;2539227, dostęp 13.09.2016.]. Słowo to pochodzi z gwary staropolskiej: „w pierwiastkowych lokacjach, czyli osadach wsi wyznaczano włókę wolną przeznaczoną na wspólne pastwisko, zwykle w pobliżu siedlisk, nie tylko dla wygody, ale i bezpieczeństwa od wilków. Taką przestrzeń nazywano: wygonem, skotnicą, skotnikiem, błoniem. Do pastewników dalszych zostawiano przez pola szeroką drogę dla przegonu dobytku, która także zowie się wygonem” [źródło: Władysław Migdał, Łukasz Migdał, Słownictwo gwarowe w hodowli zwierząthttp://www.izoo.krakow.pl/czasopisma/wiadzoot/2008/3/8Migdal.pdf, dostęp 30.09.2016.]. Obecnie na plac pod kościołem mówimy skwerek. Słowo to jest zdrobnieniem od skwer, który oznacza niewielki teren zieleni miejskiej, usytuowany na placu lub przy ulicy [źródło: Słownik Języka Polskiego, Skwer,http://sjp.pwn.pl/sjp/skwer;2575645.html, dostęp 13.09.2016].

Zagacie – dawna nazwa ulicy Zamojskiej, zagacie, ponieważ mieszkali tam biedniejsi chłopi, którzy gacili swoje drewniane chałupy. Czasownik gacić oznacza: „uszczelniać budynek przez okładanie ścian mchem, słomą lub liśćmi; również: naprawiać groblę, tamę” [źródło: Słownik Języka Polskiego, Gacićhttp://sjp.pl/gacić, dostęp 13.09.2016].

Zagruszcze – dawana ulica Ogrodowa, tereny położone za jeziorem Gruszka.

Zawierzbinie – pola między lasem górki a stają kolejową.

Żuławy – kolejna nazwa związana z rzeką, żuławy to „obszary wytworzone przez akumulację materiału rzecznego w deltach rzek, pokryte bardzo urodzajnymi glebami” i „obszar pokryty urodzajnymi madami”[źródło: Słownik Języka Polskiego, Żuławyhttp://sjp.pl/żuławy, dostęp 13.09.2016].

Opracowali Rafał Zamojski i Małgorzata Daniłko.

24 Comments

Add Yours
  1. 1
    DS

    Były jeszcze Łuńce i Plewańskie (pewnie przekształcone plebańskie) po obu stronach Gościńca- tak moja Babcia nazywała obecną Krzywą, aż do stacji kolejowej. Nigdy nie pamietałam które po której stronie drogi 😉 I jeszcze blendarz- po prawej stronie idąc do stacji, przed bielą.
    Jeszcze Kępa za wałem.
    Z łąk: Wyspa za oboma wałami, wjazd na wprost Borowiny, Bobrówiec pomiędzy Borowiną a Nurami, i łąki w Nurach- pomiędzy jeziorem Nur a lasem.
    I mały szczegół- Legnica, a nie Lednica.
    Pozdrawiam 😉

  2. 3
    Piotr

    Na Bibrówiec jak dzis pamietam jezdzilo sie po siano. Tam byly takie rowki melioracyjne w ktorych za dziecka łapalismy koszykami karasie i piskorze. Bylo tego multu. Za kazdym pociagnieciem koszyka po kilka sztuk do niego wpadało. Ludzie stawiali też bębny (takie kosze z drutu do ktorego wpływaly ryby i nie mogly sie wydostac). Ot taka ciekawostka.

  3. 6
    Jendrula

    Witam,
    niedawno trafiłem na stronę golabnadwisla.pl. Bardzo się cieszę, że taka strona powstała, ponieważ jestem Gołębiakiem, który interesuje się historią miejscowości w której się urodził oraz historią przodków. Po przeczytaniu artykułu przypomniały mi się jeszcze takie miejsca jak: Sztabry, Saperska Kępa/Szaperska Kepa/Siaperska Kępa, Oleśniak, Gronki. Czy ktoś zna takie nazwy i lokalizacje tych miejsc w Gołębiu?

    Pozdrawiam

    • 7
      Gołąb nad Wisłą

      Dobry wieczór,
      dziękujemy za ciepłe słowa:) i dziękujemy za podanie kolejnych dawnych nazw z Gołębia. Nazwa Sztabry jest nadal używana, to teren nad Wisłą naprzeciwko kościoła, o Kępie jest wspomniane w jednym z komentarzy pod tekstem, spróbujemy dowiedzieć się, jakie miejsca określają Oleśniak i Gronki. Pozdrawiamy!

    • 9
      Gołąb nad Wisłą

      „Oleśniak” to nazwa łąki, lasu gdzieś między Gołębiem a Wólką Gołębską, w XIX wieku istniała tam osada: OLEŚNIAK /208/. W 1870 r. w parafii Gołąb odnotowano wieś Oleśniak (Cat 13). Notowano ją ponadto w 1899 r. (Cat 28). Brakuje jej w spisach z XX w. Jedynie na mapie pow. puławskiego z 1953 r. obok Gołębia zaznaczono las Oleśniak, zaś w 1971 r. odnotowano w tej wsi łąki Oleśniak (UN 118 17). Osada istniejąca w XIX w. musiała więc zaginąć niedługo po założeniu albo została wchłonięta przez Gołąb. Zlokalizowany. (Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu)

    • 10
      Gołąb nad Wisłą

      Gronki się znalazły: GRONKI /100/. W 1564 r. zanotowano, iż przy przewozie wiślanym, zwanym Gromkym, „jest nowa osada wolaków” (LWS 245). W ciągu następnych dziesięcioleci przekształciła się ona w samodzielną wieś, notowaną w parafii gołąbskiej. W 1598 r. zapisano ją Gronki, podobnie w 1611 r. (Vis. KM 65), zaś w 1603 r. Grunki (Vis. DL 96 663). W 1664 r. nosiła ona nazwę Gromkowa Wola i miała 22 domy, w 1673 r. już tylko dwa domy (SG II 849), zaś w 1781 r. jedna chałupa i karczma Proboszczowska (Vis. DL 105 807). Z kolei w 1789 r. zanotowano, iż „wieś Wola Gromkowa […] spustoszała i zaginęła” (LWS I 278). Później już nie była notowana. Widocznie została zniszczona przez nurt Wisły, leżała bowiem nad tą rzeką. http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=11200&q=gronki&d=0&t=0

  4. 11
    Sławek

    Witam.
    Indeksując akta stanu cywilnego z parafii Gołąb, na początku XIX w. pojawiają się takie miejscowości jak Kudłów, Gąsiorki i Kamelanka. O ile z Kudłowem sprawa jest oczywista, to dwóch ostatnich nie udało mi się nigdzie znaleźć. Ktoś wie gdzie one mogły być?
    Wszystkich zainteresowanych historią swojej rodziny zapraszam na http://regestry.lubgens.eu/news.php

  5. 14
    Jendrula

    -Do roku 1822 w Księgach Parafialnych pojawiają się dwie nazwy miejscowości : Gąsiorków i Kamelanka. Prawdopodobnie obie nazwy dotyczą tej samej wsi i były częścią wsi Borowa lub też stanowiły oddzielną miejscowość. Wg. starych map wieś lokowana była przy ujściu rzeki Wieprz do Wisły. Prawdopodobne jest, że Wisła zmieniła w tych latach koryto i wieś znalazła się na lewym brzegu lub uległa zniszczeniu. Po 1822 r. nazwiska mieszkańców wsi Gąsiorki /Gąsiorków,Kamelanka/ pojawiają się we wsi Borowa. Wg. historycznych opisów rzeka Wieprz wcześniej uchodziła do Wisły w okolicach Stężycy.

  6. 15
    Sławek

    Na jakiejś starej mapie z końca XVI lub początku XVIIw. Obie wsie znalazłem po drugiej stronie Wisły na wysokości ujścia Wieprza. Trzeba się dobrze przyjrzeć.

  7. 17
    KK

    Bocieniec, Zagacie, Podwierzbie, Doły, Michałki, Kępa, Wyspa… i prawie te wszystkie, które wymieniliście można znaleźć w starych dokumentach np. na szkicach ze scalenia gruntów z 1947 r.

  8. 19
    Paweł

    Siaperska kepa to obszar na wysokości Borowiny położony nad Wisłą a co do Legnicy to nie nazwa od stoczonej bitwy Stefana Czarneckiego tylko od potyczki wojsk polskich z rosyjskimi podczas Powstania Styczniowego w okolicach ul. Piaskowej nazwa powstała na skutek dużej ilości poległych a krwi było na pół sztycha od szpadla jak podają przekazy ludzi z Gołębia .
    Ktoś więc podaje nieprawdziwe informacje ciekawa jest tez nazwa Bociniec mieszczący się w okolicach ul Kolejowej i Wiśniowej.

    • 20
      Gołąb nad Wisłą

      Dzień dobry,
      Panie Pawle, ja również spotkałam się z tym, że nazwa Legnica wiąże się z powstaniem styczniowym i jest to obszar między ulicą Kolejową a Żuławami, na tym polu, gdzie stoi krzyż, pisałam o tym tu: http://golabnadwisla.pl/2017/02/24/legendy-golebskie-o-powstaniu-styczniowym/, natomiast w tym tekście chodzi o Legnicę, czyli pola między Wólką Gołębską a Gołębiem, gdzie stoczono bitwę ze Szwedami. Spotkałam się z właśnie z tą nazwą tego terenu. Myślę, że zarówno ja jak i Pan opieramy się na tych samych źródłach, czyli informacjach pochodzących od najstarszych mieszkańców naszej miejscowości, a nie na dokładnych mapach czy planach gruntów Gołębia. Pozdrawiam!

  9. 23
    Paweł

    Witam Bocieniec to okolice ul. Wiśniowej . Nazwa prawdopodobnie pochodzi od występujących tam podmokłych łąk a na nich często widziane bociany . Zagacie okolice ul. Zamojskiej nazwa prawdopodobnie pochodzi od zamieszkałej tam ubogiej ludności która swe domy ocieplała (gaciła) liśćmi, słomą . Pozdrawiam

Skomentuj Gołąb nad Wisłą Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *